نگاهی به جایزه ادبی بوکر، جایزه ای برای خیال پردازی های بکر - مجله کامسا

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، جایگاه ادبیات داستانی در زندگی امروزی با هیچ چیز قابل تعویض نیست. داستان پناهگاه خوبی برای گریز از شلوغی ها و دردسر های روزمره است. می توان ساعت ها بی آنکه ذره ای متوجه گذشت ساعت شد در گوشه ای از هستی نشست و فارغ از هیاهو های این جهانی ماشینی، آرامش را در آن پیدا کرد. برای معرفی و تحسین کتاب های برتر جوایز گوناگونی در جهان راه اندازی شده که مهم ترین آن جایزه نوبل ادبیات است. بعد از آن هم جایزه ادبی من بوکر که با نام جایزه بوکر هم شناخته شده است. این جایزه سالانه در دو بخش بوکر و بوکر بین المللی با داورانی متفاوت برگزار می گردد و از مهم ترین جوایز ادبی جهانست که به شاخص ترین و درنهایت برترین رمان انگلیسی زبان تعلق می گیرد. تاسیس آن به سال 1969 میلادی برمی گردد و رسالتش از همان شروع، معرفی برترین آثار داستانی در قالب رمان بود. البته تا سال 2014 صرفا کشور های مشترک المنافع انگلیسی ها مستحق دریافت این جایزه بودند. حالا تمامی آثار انگلیسی زبان حق شرکت در آن را پیدا کرده اند. برترین بودن مهم ترین معیار یک کتاب برای انتخاب شدن است و با گذشت سال های متمادی از راه اندازی این جایزه، اما همچنان آثاری که فاکتور های برتری را در خود به نمایش گذاشته اند می توانند رویای جایزه را در سر خود بپرورانند. هدف جایزه من بوکر، ترویج داستان های باکیفیت، بی نقص و متعهد به اصل خیال پردازی ناب است تا باهوش ترین مخاطبان ادبیات داستانی را راضی نگه دارد. این بر کسی پوشیده نیست که بوکر، جایزه ای است که نه تن ها می تواند سرنوشت کاری نویسندگانی که آثارشان نامزد و برنده آن شده را تغییر دهد، بلکه در طول زمان بر کل نویسندگان جهان تاثیر می گذارد. بردن این جایزه افتخار بزرگی است و نویسندگانی که نامزد دریافت آن می شوند در گوشه ای از جلد کتاب شان برای بیشتر به چشم آمدن این نکته را پررنگ می کنند. شاید نام بوکر آسیایی، بوکر عربی و بوکر روسی هم به گوش شما رسیده باشد، اما جایزه اصلی تنها بوکری است که به انگلیسی ها برمی گردد. در ادامه به معرفی برندگان این جایزه در سال هایی که شاید ترتیب زمانی آن در نوشته اثری نداشته باشد، می پردازیم.

دیمون گالگوت و بوکر 2021

دیمون گالگوت دو مرتبه در بوکر شرکت کرده بود و نام او در جمع نامزد های نهایی این جایزه دیده شد، ولی این بار، هیات داوران جایزه من بوکر را شایسته کتاب این نویسنده آفریقای جنوبی تشخیص دادند. عهد نام کتابی از روایت زندگی یک خانواده در اواخر دوران آپارتاید است. گالگوت برای دریافت این جایزه ادبی با آثاری مثل کلارا و خورشید اثر نویسنده خوش نام ایشی گورو، سفری به شمال نوشته نوک ارودپگاسام، شهری به نام تسکین به نویسندگی ماری لاوسون، مردان خوش اقبال اثر نظیفه محمد، دایره بزرگ به قلم شیپ استد، سردرگمی نوشته ریچارد پاورز و کسی درباره این حرف نمی زند اثر پاتریشیا لاکوود به رقابت پرداخته است. عهد، نهمین رمان گالگوت و نخستین رمانی است که در هفت سال اخیر به نگارش درآورده است. به این ترتیب گالگوت به سومین نویسنده اهل آفریقای جنوبی تبدیل شده که تا به امروز پیروز به کسب این جایزه ادبی معتبر شده است. یکی از نکاتی که در این دوره مورد توجه قرار گرفته بازگشت کازئو ایشی گورو نویسنده ژاپنی- انگلیسی به فهرست کاندیدا های جایزه بوکر بعد از 31 سال است. با این حال معتبرترین نام در میان نامزد های این دوره ایشی گورو است. اولین بار ایشی گورو در سال 1989 با رمان بازمانده روز به فهرست بوکر راه یافت. سال 2017 سال خوش یمنی برای ایشی گورو بود، او توانست به مهم ترین جایزه ادبی جهان، یعنی جایزه نوبل دست یابد و همین باعث شد کتاب ها و آثارش بیش از پیش مورد توجه محافل ادبی و منتقدان قرار گیرد. کلارا و خورشید نامزد او در این جایزه بود که نتوانست به اندازه رمان عهد به چشم داوران خوش بیاید.

ماریکه لوکاس رینولد و بوکر 2020

ماریکه لوکاس رینولد، نویسنده هلندی با کتاب ناراحتی شب پیروز شد پنج نویسنده دیگر حاضر در فهرست نهایی را پشت سر بگذارد و عنوان برنده جایزه بوکر بین المللی در سال 2020 را به دست آورد و جوان ترین نویسنده ای گردد که برنده این جایزه معتبر شده است. 6 نویسنده و مترجم به فهرست نهایی جایزه بوکر بین المللی 2020 راه یافتند که نام شکوفه آذر، خانم نویسنده اهل ایران نیز در این فهرست وجود داشت. اسپانیایی ها با دو کتاب بیشترین کننده را در این فهرست داشتند و پس از آن ایران فرانسه، آلمان، ژاپن، و هلند هر کدام با یک اثر در میان نامزد های نهایی بوکر بین المللی در سال 2020 قرار داشتند. این کتاب زندگی خانواده ای مذهبی است که در یک مزرعه گاوداری زندگی می کنند را در اوایل دهه 2000 دنبال می کند و روایتگر داستان دختر 10 ساله این خانواده است که برادرش را طی یک حادثه از دست می دهد. خواننده در این اثر شاهد است که این خانواده چگونه در جنون ناشی از سوگ این فقدان از هم می پاشد. داستان این رمان برگرفته از تجربیات شخصی رینولد است. این نویسنده جوان در یک مزرعه گاوداری بزرگ شد و سه ساله بود که برادر 12 ساله اش در راه مدرسه با اتوبوس تصادف کرد و جان خود را از دست داد.

مارگرت اتوود و بوکر 2019

رمان وصیت ها اثری خوب و مجذوب کننده از مارگارت النور اتوود است که در سال 2019 پیروز به کسب جایزه من بوکر شد. به نوعی این کتاب ادامه داستان سرگذشت ندیمه است و زنی به نام عمه لیدیا که از مقامات ارشد حکومت فرضی گیلیاد است و امور ندیمه ها را به عهده دارد، به تصویر می کشد. در یک نمای کلی وظیفه عمه لیدیا یا همان شخصیت اصلی این رمان بی نظیر، نظم دادن به امورات مربوط به زنان است. اگر سریال سرگذشت ندیمه که روایت تصویری کتاب خانم اتوود است را دیده باشید، خواندن وصیت ها برایتان بیش از پیش مجذوب کننده خواهد شد. کتاب از زبان سه راوی بیان می گردد، بخشی که به حوادث قبل از ایجاد حکومت گیلیاد و اتفاقات کتاب قبل برمی گردد که این بخش از زبان عمه لیدیا که مربی و ناظم اخلاق زنان بود، روایت می گردد و می گوید او چگونه از باور های خود در مورد آزادی، دموکراسی و حقوق فردی دست کشید و به خدمتگزار مشتاق و باوفای حکومت گیلیاد تبدیل شد. 15 سال از داستان سرگذشت ندیمه گذشته است و ادامه داستان از زبان دو دختر نوجوان، اگنس و نیکول روایت می گردد. دو دختر که در دوره حکومت گیلیاد بزرگ شدند و زنی که یکی از خدمتگزاران حکومت بوده است، هر سه روایتگر اتفاقات و حوادث حکومت گیلیاد و در پی افشا کردن اسنادی علیه حکومت هستند. در بخشی از کتاب آمده است: از من خواستید به شما بگویم وقتی در گیلیاد بزرگ می شدم، زندگی من چگونه بود. به نظرتان برای شما مفید خواهد بود، منم امیدوارم که مفید باشد. تصور می کنم به جز وحشت، انتظار شنیدن چیز دیگری را ندارید، اما واقعیت این است که درگیلیاد مانند هر جای دیگری، بچه ها بسکمک گرامی و عزیز شمرده می شدند؛ بزرگ تر های بسکمک نیز در گیلیاد همچون هر جایی دیگری خطاکار و مهربان بودند. امیدوارم شما هم به یاد بیاورید که همه ما احساس دلتنگی مشابهی برای مهربانی هایی داریم که در کودکی تجربه کرده ایم. با شما موافقم که گیلیاد باید از بین برود اشتباهات زیادی در آنجا رخ می دهد. آنقدر زیاد که غلط است و آنقدر زیاد که قطعا با آنچه خداوند درنظر گرفته مخالف است. اما باید به من این اجازه را بدهید که غصه خوبی هایی را بخورم که در آینده از بین خواهد رفت.

آنا برنز و بوکر 2018

کتاب شیرفروش، رمانی نوشته آنا برنز است که نخستین بار در سال 2018 وارد بازار نشر شد و توانست برنده بوکر همان سال نیز باشد. کتاب درباره دختری است که در شهری بی نام و نشان، به خاطر کار های عجیب و متفاوتی که انجام می دهد با دیگرانی که کنارش زندگی می کنند، متفاوت درنظر گرفته می گردد. یکی از کار های عجیب این دختر مطالعه کردن حین راه رفتن است. او به کلاس های شبانه زبان فرانسه در مرکز شهر می رود و این به مزاج اهالی شهرش خوش نمی آید. داستان در شهری در ایرلند شمالی و در زمان درگیری های این کشور می گذرد. طی چالش هایی که در این کتاب پیش روی خواننده است، یک نیروی شبه نظامی محلی که با نام شیرفروش شناخته می گردد، به نوعی به دختر علاقه مند می گردد. به زودی هم معلوم می گردد مرد شیادی است که به تمام دختران جوان علاقه دارد. تقریبا تمام کسانی که این کتاب را خوانده اند بر این باورند که رمان شیرفروش، داستانی مجذوب کننده درباره عواقب نپذیرفتن مسئولیت ها و انفعال آدمی در پیشامدهاست. در برشی از این کتاب می خوانیم: آن موقع نمی دانستم که چیزی به عنوان تجاوز به حریم شخصی وجود دارد. می توانستم آن را احساس کنم. یک جور درک مستقیم بود. یک جور معذب شدن از شرایط به وجود آمده و حضور کنار برخی افراد خاص، ولی آن موقع نمی دانستم معذب شدن هم مهم است؛ نمی دانستم این حق من است که از این مصاحبه خوشم نیاید. حق من است که نخواهم هرکسی که دلش می خواهد کنار من راه بیاید. برترین کاری که در آن دوران از دستم برمی آمد این بود که منتظر شوم آن فرد هر حرفی را که فکر می کرد گفتنش محبت آمیز یا واجب است بگوید و بعد هم تنهایم بگذارد یا اینکه خودم آن محل را ترک کنم؛ مودبانه و سریع - تنها کاری که از دستم برمی آمد.

جرج ساندرز و بوکر 2017

رمان لینکلن در برزخ، برنده جایزه ادبی من بوکر 2017 کتابی تاثیرگذار و گیرا از نظر سبک و محتوا است. جرج ساندرز این اثر را با سبک نگارشی خاص و مطالبی درخور توجه عرضه کرده که می تواند هر کسی را به خود جذب کند. خاصیت رمان لینکن در برزخ ایجاد نوعی خلسه فکری و ساخت پرسش های فلسفی در فکر خواننده است. این کتاب حکایت شانزدهمین رئیس جمهور آمریکا را بازگو می کند؛ او پس از فوت پسر 11 ساله اش بر سر مزارش رفته و به زندگی پس از مرگ فکر می کند و این شروع ایجاد پرسش های فلسفی در فکر اوست. ساندرز برای روایت داستان که در عالم باردو رخ می دهد از راویان تاریخی، آشنایان لینکلن و ارواح استفاده کرده و به این ترتیب رمانی که آمیزه ای از واقعیت و خیال است خلق می کند. در این داستان از شخصیت های گوناگون و مختلفی نام برده می گردد. علاوه بر شخصیت هانس ولمن که این سفر رویایی با او شروع می گردد، لینکلن شانزدهمین رئیس جمهور آمریکا و ویلیام پسر او که بر اثر بیماری تیفوس از جهان رفته است، حضور دارند. شخصیتی دیگری به نام جناب کشیش اِورلی توماس نیز در داستان سعی دارد رهبری دیگران را با تفکرات خاص خود به دست گیرد. در تمام داستان شخصیت ها سعی دارند پیام دوست داشتن را به شما منتقل کنند و بیاموزند که چطور با هر سلیقه و تفکری می توان یکدیگر را دوست داشت. همان تفکری که جای خالی اش در زندگی تمام انسان ها احساس می گردد. در بخشی از این کتاب می خوانیم: نام های زیادی رویش گذاشته بودند (لینکلن بوزینه، عنکبوت، شامپانزه، غول دراز)، اما ته دلش می دانست که یک روز برای خودش کسی می گردد؛ و به بیرون قدم می گذارد تا بدان دست یابد. از آنجایی که فرد باهوشی بود، تا قدری راه را همیشه ساخته بود. مردم او را به خاطر لاف زدن ها و بلندپروازی های وحشیانه اش دوست داشتند. باغستان های هلو، تل کاه، دختران جوان و چمنزار های وحشی و قدیمی با زیبایی خود او را دیوانه می کردند. موجودات عجیب و غریبی در میان توده مردم به این سو و آن سو می رفتند.

هان کانگ و بوکر 2016

داستان گیاه خـوار اثر هان کانگ نویسنده ای از کره جنوبی است که توانست برنده جایزه من بوکر سال 2016 بگردد. آن طور که در توصیفات این کتاب آمده، رمان گیاه خوار در سه فصل مرتبط به هم روایتگر چالش های زنی به نام یئونگ های از طبقه میانه در سئول مرکز کره جنوبی است که کاملا ناگهانی با وجود مخالفت پدر و برادرش به گیاه خواری می پردازد. شوهر بداخلاقش، گیاه خواری او را نشان از اخلاق ناپسند و شورش علیه خود درنظر می گیرد. یئونگ های آنقدر به خود گرسنگی می دهد که تا سر حد مرگ پیش می رود و مانند زنی دیوانه انتظار دارد تبدیل به یک درخت گردد. به گفته داوران این رمان اثری است دقیق و آشفته که به زیبایی تنظیم شده و ترکیبی شگفت انگیز از زیبایی و ترس را به نمایش می گذارد. زمینه اصلی کتاب گیاه خوار رفتار خشونت آمیز انسان ها است که به دلیل خوگرفتن آن ها به مصرف گوشت و کشتن سایر حیوان ها رو به برتری است. هان کانگ با بهره گیری از راوی های متعدد برای نقل داستان کتاب توانسته تا موضوع خشونت ناشی از گوشت خواری را از جنبه های مختلف بررسی کرده و به مخاطب خود برای درک بهتر قضایا کمک کند. از طرفی علی رغم عنوان انتخاب شده برای کتاب گیاه خوار مطالب کتاب درباره زندگی گیاه خواران نیست و می توان گفت که درباره موضوع گیاه خواری در رمان شرح خاصی داده نشده است. در بخشی از کتاب آمده: اگر واقعیت این گونه باشد برای او به طور طبیعی هیچ انرژی ای باقی نمی ماند، نه فقط برای کنجکاوی و خوش گذرانی، بلکه برای پاسخ به هر اتفاق بی اهمیتی که در بیرون رخ می داد. آنچه او را به این نتیجه رسانده بود این بود که گاهی در چشمان خواهرزنش خشونتی می دید که نمی شد آن را مانند بی علاقگی، بی ارادگی یا حماقت نادیده گرفت، بلکه احساسی بود که یونگ هی به شدت با خودش می جنگید تا مهارش کند. وقتی که او به این چیز ها فکر می کرد خواهرزنش به کفش هایش خیره شده بود، دستش را دور لیوان حلقه کرده بود و کمرش را مانند جوجه ای کوچک قوز کرده بود تا گرم گردد.

ریچارد فلاناگان و بوکر 2014

جهتی باریک به ژرفای شمال نوشته ریچارد فلاناگان که برنده جایز من بوکر 2014 شده شرح یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ ژاپن، ساخت خط آهن تایلند - برمه در طول جنگ جهانی دوم، مشهور به خط آهن مرگ است. در ناامیدی حاکم بر اردوگاه اسیران جنگی در ژاپن، دکتر جراح، دوریگو ایوانز که دو سال پیش از آن درگیر عشقی بی سرانجام شده، می کوشد تا سربازان تحت فرمانش را از گرسنگی، طاعون و شکنجه نجات دهد و در همین زمان، نامه ای به دستش می رسد که جهت زندگی اش را برای همیشه تغییر می دهد. ریچارد فلاناگان در این رمان به بیان بی عدالتی های پس از جنگ می پردازد. این رمان داستان یک پزشک استرالیایی را نشان می دهد. از خاطرات یک رابطه عاشقانه با زن دایی اش و تجربیات بعدی وی از جنگ خاور دور در هنگام ساخت راه آهن برمه جایی که خالی از سکنه است. چند دهه بعد، او مشهور شده و رشد و ترقی خود را مغایر با احساس گناه و عذاب وجدانی که گریبانگیرش است، می داند. در قسمتی از این کتاب آمده: پشت سرش، شعله آتش سر به آسمان می کشید زبانه های آتش، تنها موجود زنده بود و او به سر، صورت و گل کامیلیای سرخ رنگ درون مو های آمی می اندیشید، اما هرچه کوشید، نمی توانست چهره اش را به خاطر آورد. در اردوگاه نفرت انگیز اسیران جنگی ژاپنی ها در خط آهن مرگبار برمه، دکتر دوریگوایوانز جراح، تنها به او می اندیشید و در همان حال می کوشید تا مردان تحت فرماندهی اش را از گرسنگی، وبا، طاعون و تنبیه های وحشیانه نجات دهد آنجا نامه ای به دستش رسید که برای همیشه زندگی اش را دگرگون کرد.