عروسکت را بغل کن - مجله کامسا

مثلا با دیدن این که یک بچه با عروسکش چطور رفتار می کند، می توان متوجه شد که والدینش با او چگونه رفتاری دارند.

با روحیه بچه ها از روی عروسک هایی که انتخاب می کنند هم می توان آشنا شد و حتی به سطح سواد و فرهنگ آنها هم پی برد. جدای این ابعاد روان شناختی رابطه آدم ها و عروسک ها، می توان عروسک را اولین مونس آدم ها بعد از مادر دانست.

از قدیم و به صورت سنتی و غریزی بیشتر مادرها زمانی که طفل خود را می خوابانند اما می خواهند این اطمینان را به او بدهند که مراقبش هستند و در نزدیک اویند، عروسکی را در آغوش بچه می گذارند و بچه به عروسک به چشم حامی نگاه می کند.

قدیم ترها می گفتند دخترها عروسک بازی می کنند و با این کار مادری را تمرین می کنند و حالا البته روان شناسان کودک یادآوری می کنند که نباید پسرها را از عروسک بازی نهی کرد چرا که آنها هم با عروسک بازی می توانند مراوده و ارتباط گیری با دیگران را بیاموزند.

با وحید خسروی که سال های زیادی است با عروسک ها دمخور است هم صحبت شدم تا ما را با جهانی شگفت انگیز عروسک ها بیشتر آشنا کند. خسروی در کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان کرمانشاه بود و زمانی که زلزله این استان را با بحران روبه رو کرد با عروسک هایش به میان بچه ها رفت تا آنها را سرگرم کند و تنش های روانی ناشی از زلزله در آنها را بهبود بخشد. دو سالی است که خسروی به کانون تهران منتقل شده و فعالیت های فرهنگی به خصوص در زمینه عروسک را جدی تر دنبال می کند.

اولین راه ارتباطی انسان نخستین

خسروی درباره پیشینه عروسک در تمدن بشری می گوید: با نگاهی به کتاب هایی که درباره تاریخ تمدن نوشته شده به ردپای عروسک در ارتباطات بین فردی می رسیم. زمانی که انسان اولیه هنوز صحبت کردن، نمی دانست و از علائم محدودی برای بیان فکریت خود به دیگران استفاده می کرد این را هم یاد گرفت که می تواند با عروسک و نمایش هایی که با آنها اجرا می کند منظور خود را به دیگران بازگو کند. برای همین اندیشه اش را به کار انداخت و عروسک هایی ساخت که مفصل و دست و پا داشتند و حرکت می کردند و او با همین روش با دیگران ارتباط برقرار می کرد، برخی از این عروسک ها صورت های چند بعدی داشتند و او با نشان دادن هر بعد از این صورت ها منظور خود را بیان می کرد. با این اوصاف می توان عروسک را اولین تجلی تفکر انسان دانست. برای همین است که عروسک ها در دسته بندی های آیینی، مذهبی و سنتی قرار گرفتند و در جهانی مدرن هم در بخش روان شناسی و انسان شناسی هم قرار می گیرند.

تقویت تخیل با عروسک

خسروی می گوید: ماهیت عروسک در بعد روان شناختی بی نظیر است. ما در مواجهه با عروسک با موجودی روبه رو هستیم که با او ارتباط می گیریم، اعتماد می کنیم و حرف می زنیم اما او در سکوت محض به سخنان ما گوش می کند و رفتار ما را نظاره گر است و این ارتباط آن قدر دوست داشتنی است که در بیشتر اوقات از یاد می بریم، موجودی که با او ارتباط گرفته ایم اصلا جان نداشته و توانایی حرکت و صحبت ندارد. ما به صورت غریزی با عروسک ارتباط می گیریم و او را باور می کنیم. در کشور ما هرچند پیشینه و قدمت طولانی دارد اما عروسک ها جدی گرفته نمی شوند. در ژاپن عروسک های چند لایه و با حدود هفتاد صورت ساخته می گردد که به صورت کشویی روی هم قرار می گیرند و می توان با حرکتی ساده از چهره ای به چهره دیگر رسید. از این عروسک ها در نمایش های کلاسیک و سنگین استفاده می کنند. حتی نمایش های اساطیری را با آنها به نمایش می گذارند یا روان شناسان از آنها برای ارتباط با بیمار خود بهره می برند و روان او را با این چهره ها شخم زده و به گره اصلی فکر او که آزارش می دهد، می رسند. یا روس ها عروسک هایی دارند به نام ماتروشکا که به صورت چند لایه درون هم هستند و مفاهیم زیادی را برای آنها در نظر گرفته اند. سکوت عروسک ها باعث تقویت تخیل فرد می گردد چه او یک کودک باشد چه بزرگسال. فرد با عروسک هم صحبت می گردد و بیشتر مواقع جای او هم صحبت می کند.همین باعث می گردد جهانی تخیل فرد توسعه پیدا کند و عروسک این امکان را به فرد می دهد تا هرگونه که دوست دارد، عروسکش را طراحی شخصیت کند. عروسک جهانی آفرینش فرد را تقویت می کند. بچه ها را ببینید چگونه با یک عروسک، داستان های دنباله دار می سازند و بدون این که واقعیت را دخیل این جهان کنند، در واقعیت آن را به نمایش می گذارند. بچه هایی هستند که دچار بیماری های روانی خاص اند و ارتباط گیری با دیگر انسان ها برایشان سخت است اما همین بچه ها با عروسک ها ارتباط برقرار می کنند و اگر این ارتباط به درستی برنامه ریزی گردد، کودک به مرور در کنار عروسکش با دیگران هم ارتباط برقرار می کند.

عروسک فقط برای سرگرمی نیست

در کشور ما روی عروسک ها و جهانی شگفت انگیزشان زیاد کار نشده برای همین بیشتر مردم تصور می کنند عروسک وسیله ای برای سرگرم کردن بچه هاست و آدم بزرگ ها نباید وارد جهانی عروسکی شوند.

این در حالی است که در جهانی نمایش عروسک هایی هستند که اتفاقا برای بزرگسالانند و نمایش هایی با این عروسک ها اجرا می گردد که مخصوص آدم بزرگ هاست.حتی آدم بزرگ ها می توانند در جهانی شخصی خود با استفاده از یک عروسک بسیاری از اضطراب ها،دغدغه ها و نگرانی های خود را تخلیه کرده و روانشان را سبک کنند.راستش را بخواهید ما در زمینه فرهنگ عروسک، کار خاصی انجام نمی دهیم و به گمان بسیاری عروسک صرفا وسیله ای سرگرم کننده برای بچه هاست آن هم نه برای بزرگ تر کردن جهانی خیال بچه ها و خلق آینده ای شگفت انگیز و متفاوت بلکه فقط برای سرگرم کردن بچه که او ساکت باشد و نق نزند و برای دقایقی هم که شده از والدین به خصوص مادر فاصله بگیرد تا او به کارهای خانه یا شخصی اش برسد.

عبور صنعت اسباب بازی از روی عروسک های بومی

تمام اسباب بازی فروشی ها پر هستند از عروسک های وارداتی.عروسک هایی که بیشتر آنها با بهترین جشن و بهترین طراحی تولید شده اند.عروسک هایی که از دل فیلم ها و کارتون های پر مخاطب جهان آمده اند و بازار جهان را تصاحب کرده اند. از سوپرمن و بدمن و اسپایدرمن و باربی بگیر تا عروسک هایی که به شکل نوزاد ساخته شده اند و به بچه ها مثلا مسؤولیت پذیری و نگهداری از یک بچه را آموزش می دهند.صنعت اسباب بازی،عجیب و غریب است که سالانه میلیاردها دلار چرخش مالی دارد و دست قدرتمندانی است که کشور ما حتی نمی تواند تصور کند در این بازار به اندازه یک بند انگشت جایی داشته باشد اما واقعیت این است که این چالش هم مانند بسیاری از چالش ها و کمبودهای کشورمان به بی برنامه گی مدیران و مسؤولان برمی گردد که هیچ وقت روی عروسک های بومی و محلی و ایرانی نه توجه کرده اند و نه سرمایه گذاری، وگرنه با پشتوانه غنی که ما داریم می توانستیم بخشی از این بازار، حداقل بازار داخلی را به نام خودمان کنیم.هستند افراد با ذوق و استعدادی که روی عروسک سازی متمرکز شده اند و عروسک های زیبا و خوش دستی می سازند که ریشه در سنت ها و آیین های ما دارد اما مگر آنها بدون حمایت در سال چند عدد از این عروسک ها می توانند بسازند که حداقل عروسک فروشی های شهرهای خودشان را پر کنند. عروسک سازان بسیار خوبی داریم که برخی از آنها در کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان فعالند اما مگر یک مرکز آن هم با محدویت بودجه می تواند جوابگوی نیازهای یک کشور باشد.اگر قرار باشد عروسک های ایرانی به خانه ها راه پیدا کند و بخشی از ماهیت فرهنگی و اصیل ما باشد، اول باید در این زمینه به والدین آموزش داده گردد که عروسک ایرانی را در اولویت قرار دهند و دوم این که از عروسک سازان حمایت گردد و متریال و ابزار خوب در اختیارشان قرار گیرد.

طاهره آشیانی - روزنامه نگار / روزنامه خبرنگاران