لوح حمورابی، نماد تمدن بین النهرین، عکس - مجله کامسا

اسناد حمورابی مجموعه ای از 282 فرمان، استانداردهای مشخص شده برای تعاملات تجاری و همچنین جریمه ها و مجازات هایی در جهت اجرای عدالت است. قانون حمورابی بر روی یک ستون سنگی بزرگ به شکل انگشت حک شده است. بعدها مهاجمین این سنگ را غارت کردند و در نهایت در سال 1901 لوح مشهور حمورابی کشف شد.

ستون حمورابی در موزه لوور پاریس نگهداری می گردد، اما نسخه های ساخته شده از روی آن را در دیگر موزه ها و انستیتوهای معروف جهان می توان یافت.

بسیاری قوانین حمورابی را مشابه منشور کوروش می دانند. در این باره گفتنی است که لوح حمورابی قدیمی تر از منشور کوروش است. حمورابی ششمین پادشاه بابل بود و این کشور پس از فتح شدن به دست کوروش، سقوط کرد. به علاوه قوانین حمورابی درباره قوانین کیفری و جزایی نگاشته شده است، درحالی که منشور کوروش بیانیه ای سیاسی در باب حقوق بشر است. شاید بهتر است بگوییم آنچه از حمورابی باقی مانده، یک قانون نامه است، اما منشور باقی مانده از کوروش یک بیانیه محسوب می گردد.

حمورابی که بود؟

حمورابی ششمین پادشاه سلسله شاهان بابل است. او در سال های 1894 تا 1595 پیش از میلاد مسیح در بین النهرین مرکزی (عراق کنونی) حکومت می کرد. خانواده او از قوم عموریان، قبیله ای نیمه کوچ نشین در غرب سوریه بودند.

نام حمورابی ترکیبی از فرهنگ های مختلف را نشان می دهد؛ حمو در فرهنگ عموری به معنای خانواده است. این کلمه با رابی که در اَکِدی، زبان روزمره مردم بابِل به معنای بزرگ است ترکیب می گردد.

حمورابی در سی اُمین سال حکومتش قلمرو خود را در امتداد رودهای دجله و فرات گسترش داد. او پادشاهی آشور، لارسا، اِشنونا و ماری را سرنگون کرد تا تمام منطقه بین النهرین را تحت فرمان خود در آورد.

حمورابی پیشرفت های نظامی و سیاسی خود را با پروژه های آبیاری و ساخت وساز ترکیب کرد. او آغاز به ساختن دژ ها، استحکامات و معابدی برای پرستش خدای بابِل یعنی مردوک (Marduk) کرد. بابلی که حمورابی ساخت، به همراه هرآنچه نشان از پادشاهی او داشت اکنون در زیر آب ها مدفون است. اما لوح های سفالی کشف شده در دیگر مکان های باستانی نمایانگر شخصیت و حکومت این پادشاه هستند.

یکی از اسناد کشف شده از حمورابی نامه شکایت او را به دلیل آن که مجبور شده بود برای سفرای ماری (Mari) لباس مراسم شام فراهم کند، نشان می دهد. او در این نامه نوشته بود: آیا تصور می کنید می توانید در زمینه پوشیدن لباس رسمی کنترل کاخ من را در دست بگیرید؟

قانون حمورابی چیست؟

قانون حمورابی بر روی یک ستون سنگی سیاه حک شده است. این سنگ نوشته در ابتدا یک تخته سنگ دیوریت به وزن 4 تن بود. حکاکی بر روی این سنگ سخت و مقاوم، کاری بسیار سخت است. قسمت بالایی این ستون، حمورابی را در حال دریافت کردن قانون از شَمَش (Shamash)، خدای عدالت در بابل، نشان می دهد. قانون حمورابی در این تصویر با نماد عصا و حلقه نشان داده شده است. بقیه ستون قوانینی است که با خط میخی روی آن حک شده اند.

این متن که در پایان سلطنت حمورابی گردآوری شد، در حقیقت مجموعه ای از قوانین عادلانه این پادشاه است. این قوانین به صورت یک نثر بر روی تخته سنگ حک شده اند. قانون حمورابی درواقع ابتدایی ترین نمونه مکتب مقابله به مثل یا چشم در برابر چشم (Lex talionis) است.

جالب است بدانید که قانون حمورابی شامل مجازات های بسیار سنگینی است. برخی از این مجازات ها شامل قطع اعضای بدن فرد گناهکار مانند قطع زبان، دست، چشم یا گوش است. البته این سند یکی از اولین قوانینی است که افراد را بی گناه می داند تا زمانی که جرم شان ثابت گردد.

تمام فرمان های قانون حمورابی با فرم شرطی نوشته و با کلمه اگر آغاز شده اند. این فرمان ها غالبا استانداردهای مختلف عدالت برای سه طبقه اجتماعی در بابل، یعنی مالکین، برده ها و برده های آزادشده، را ترسیم می کنند. قوانین خانوادگی، حرفه ای و اداری قوانین حمورابی را می سازند.

چند مورد از قوانین حمورابی

اگر فردی یک گاو نر را بدزد باید 30 برابر ارزش آن را پرداخت کند.

هزینه پزشک برای درمان یک زخم شدید برای مالکین 10 شِکِل (Shekel)، برای برده های آزادشده 5 شکل و برای برده ها 2 شکِل بود. مجازات های قصور پزشکان هم به همین صورت محاسبه می شد؛ اگر پزشکی باعث مرگ یک بیمار ثروتمند می شد، مجازات او قطع دستانش بود. اما در مورد بیمارانی که جزو برده ها بودند، مجازات تنها به پرداخت غرامت ختم می شد.

اگر شخصی دزدیده شد، جامعه باید یک مینا نقره به بازماندگان شخص بپردازد.

اگر مردی بخواهد از زنش که از او دارای فرزندی نشده جدا گردد باید معادل پول خرید او و همچنین جهیزیه ای که از خانهٔ پدرش به همراه آورده را به زن بپردازد و از او جدا گردد.

کشف ستون سنگی قانون حمورابی

در سال 1901، یک هیئت باستان شناسی به رهبری ژاک دو مورگان (Jacques de Morgan) یک مهندس معدن فرانسوی برای کاوش در شوش، پایتخت ایلامی ایران راهی کشورمان شد. این مکان در چند کیلومتری مرکز قلمرو حمورابی بود. آن ها پیروز شدند ستون قانون حمورابی را کشف کنند. اما هنگامی که آن را پیدا کردند تنها یک غنیمت شکسته دیدند که پس از جنگ به شوش آورده شده بود.

احتمال می رود این ستون در اواسط قرن دوازهم پیش از میلاد مسیح، توسط پادشاه ایلام یعنی شوتروک ناهونته (Shutruk-Nahhunte) به شوش آورده شده باشد.

کاوشگران ستون را به موزه لووردر پاریس ارسال کردند. در کمتر از یک سال قانون حمورابی ترجمه شد و به عنوان مجموعه قوانین نوشته شده برای عموم به نمایش گذاشته شد. این قوانین بسیار قدیمی بودند اما کاملا هم جهت با قوانین عهد عتیق عبری به نظر می رسیدند. امروزه بر روی دیوار جنوبی دادگاه عالی ایالات متحده آمریکا، تصویر حمورابی بر روی سنگ مرمر حک شده است.

علی رغم آن که قدمت قوانین نوشته شده بین النهرین مانند لیپیت ایشتار (Lipit Ishtar) و اور نامو (Ur Nammu) سومری به صدها سال پیش از حمورابی باز می گردد، این پادشاه به عنوان پیشگامی در قانون گذاری شناخته می گردد. او قوانینی را وضع کرد که از بی عدالتی در حق افراد ضعیف جلوگیری کند و حامی زنان بیوه و یتیمان باشد.